ЎЗБEКИСТОН РEСПУБЛИКАСИ ТEМИР ЙЎЛЛАРИ ТРАНСПОРТИДА ИМПОРТ ЮКЛАРИНИ ТАШИШ ДИНАМИКАСИНИ СТАТИСТИК ТАҲЛИЛИ

ЎЗБEКИСТОН РEСПУБЛИКАСИ ТEМИР ЙЎЛЛАРИ ТРАНСПОРТИДА ИМПОРТ ЮКЛАРИНИ ТАШИШ ДИНАМИКАСИНИ СТАТИСТИК ТАҲЛИЛИ

Authors

  • Г.А.Саматов Иқтисодиёт фанлари доктори, проф. Тошкент давлат транспорт университетининг “Транспорт логистикаси” кафедраси мудири
  • K.Sh. Чориев Техника фанлари номзоди, Ўзбекистон Республикаси Транспорт вазирлиги ҳузуридаги ТДТУ кафедраси доценти
  • К. С. Камолов иқтисод фанлари номзоди, “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик жамияти бошқаруви раиси ўринбосари

Keywords:

экспорт, импорт, дискрет, тасодифий, динамик, статистик баҳо, нуқтавий, интервалли, тренд, автокоррелясия, сирғанувчи ўрта қиймат, чекли айрма, мезон, гипотеза, кафолат.

Abstract

Мақолада, Ўзбекистон Республикасининг темир йўл транспорти акционерлик жамияти томонидан, 2013-2022 йилларда ташилган  импорт юклари ҳажми(минг тонна ҳисобида), дискрет {Yt, tÎT} динамик қатор  сифатида  ўрганилди.  Ўзбекистон Республикасининг темир йўл транспортида кейинги 11- йилда ташилган  импорт юклари, турғун динамик қатор сифатида, математик статистика усуллари ёрдамида таҳлил қилиниб  ўртача йиллик ташилган  импорт юклари миқдорига нуқтавий, интервалли статистик баҳолар қурилган. Республиканинг темир йўл транспортида ўртача ташилган  импорт юкларини бош йўналишини тавсифловчи тренд қисми чизиқли боғланишга эга  эканлиги, геометрик изоҳлаш, статистик таҳлиллар ва мезонлар ёрдамида аниқланиб,  кўп йиллик статистик маълумотлар асосида (Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қумитаси маълумотлари бўйича) энг кичик квадратлар усули билан, чизиқли боғланишга эга эканлиги аниқланиб, унда қатнашувчи номаълум параметрлар статистик маълумотлар ёрдамида, энг кичик квадратлар усули билан баҳоланган. Келгуси йилларда, ўртача ташиладиган импорт юкларини миқдори 95 фоизли кафолат билан башорат (прогноз) қилинди. Умумий ҳолда ўртача   ташиладиган импорт юклари автокоррелясион боғланишга эга экалиги, Дарбин-Ватсон мезони ёрдамида аниқланган, яъни мазкур йилдаги ўртача   ташиладиган импорт юки ўтган йилларда ташиладиган импорт юкларининг ҳажмига боғлиқ экан.

References

Т.Андерсон “Статистический анализ временных рядов”. –Москва: “МИР”, 1976. – 759 с.

М. Кендал, А. Стьюарт “Многомерный статистический анализ и временные ряды.- Москва: “Наука”, 1976. -736 с.

Н.П.Тихомиров «Эконометрика».- Москва: «Экзамен», 2003. – 512 с.

Б.А.Сулайманов, А.А.Файзиев, Ж.Н. Файзиев "Тажриба маълумотларининг статистик таҳлили".– Тошкент: ТошДАУ, 2015. – 124 с.

А.А.Файзиев “Matematik statistika”, O’quv qo’llanma. “Ilm-ziyo-zakovat”, 218-bet, Toshkent – 2022.

M.U.Achilov, A.A.Fayziev “The analysis of dynamics of fruits and berry froductivity grown in Uzbekistan”, EPRA Internatsional journal of Research and Deve lopment (IJRD.Indiya).Volum: 4. Issue: 8. August 2019, Pp.5-9. (in Inglish)

Б.Абдалимов, А.А.Файзиев «MATEMATIKA», Darslik. “ILM-ZIYO-ZAKOVAT”, 518-bet, Toshkent – 2022.

А.А.Файзиев, В.Вахобов “Прогнозирование динамики урожайности хлопчатника Ферганской области”, // Журнал “Ирригация и мелиорация” № 4(22) 2020, 68 - 71 стр.

А.А.Файзиев “Марков занжирини кишлок хужалик масалаларини ечишга кулланилиши”, ЎзМУ, ЎзР ФА В.И.Романовский номидаги Математика институти академик Ш.К. Фармоновнинг таваллудининг 80 йиллигига бағишланган «Стохастик таҳлилнинг замонавий муаммолари» Мавзусидаги илмий конференция Материаллари 20-21 феврал 2021 йил,Тошкент. 59-62 - бет.

Х.Ч.Буриев, А.А.Файзиев, А.Нишанова “Статистический анализ и прогнозирование динами-ки урожайности бахчевых культур” . Журнал, вестник аграрной науки узбекистана № 1 (85 ), 2021. 47-52 стр.

А.А.Файзиев, О.З.Карабашов, Н.Н.Мусаева “Прогнозирование динамики урожайности хлоп-чатника Андижанской области” .“Пробемы науки” Вестник науки и образование, Москва . Журнал N 8 (111). АпрелЬ 2021, частЬ 2, 6-стр.

V. Vahabov, A.A. Fayziev “Statistical analysis and forecasting of cotton yield dynamics Bukhara region”, Tashkent state transport university. 1 st International Scientifik Conference “Modern Materials Science: Topical Issues, Achievements and Innovations (ISCMMSTIAL-2022)” (Tashkent, Mart 4-5, 2022). 5 –pej. (in Inglish).

A.A. Fayziev, A.Turgunov, Х.Mamadaliev, S. Nasridinov “Statistikal analysis and forecasting of potato yield dynamics in the republic of Uzbekistan”. Tashkent university of information technologies named after Мuhammad Аl-khwarizmi. Icisct 2022. International conference on information science end communications technologies application sc, trends and opportunities. Tashkent, 28-30 September, 2022, 5 –pej. http://www.icisct2022.org/. (in Inglish).

А.А.Файзиев, Т. Х. Фарманов, Ф.Т. Алладустова “Статистический анализ и прогнозирование динамика урожайности овощей Ташкентской области республика Узбекистан”. Москва. Журнал. Экономика и предпринимательство, № 10 (159) 2023 г. ISSN 1999-2300 Volume 17 Number 10 Journal of Economy and entrepreneurship. Журнал включен в Перечень ВАКа РФ. 629-633 стр.

Downloads

Published

2024-03-26

How to Cite

ЎЗБEКИСТОН РEСПУБЛИКАСИ ТEМИР ЙЎЛЛАРИ ТРАНСПОРТИДА ИМПОРТ ЮКЛАРИНИ ТАШИШ ДИНАМИКАСИНИ СТАТИСТИК ТАҲЛИЛИ. (2024). Scientific Journal of Actuarial Finance and Accounting, 4(02), 237-245. https://finance.tsue.uz/index.php/afa/article/view/114